Verhalen van de Veluwezoom | Fiets langs landgoederen en watermolens

De Veluwezoom staat bekend om zijn bossen en glooiende heidevelden. Op de fiets ontdek je volop onbekende plekken met mooie verhalen: landgoederen, kastelen en oude watermolens.

Houten tandwielen brengen krakend de maalstenen in beweging. Een imposant gezicht. Ik sta in De Eerbeekse Oliemolen, de enige met waterkracht aangedreven oliemolen met bovenslagrad in Nederland. “Het is mooi om met zo’n oud werktuig te werken,” zegt molenaar Bert. Het rad wordt aangedreven door het water van de beek, dat van bovenaf komt. “We maken olie uit oliehoudende zaden,” zegt Bert. “Tot 1919 gebeurde dit met beukennootjes uit het bos, maar daarbij kwam een giftige stof vrij. Daarom gebruiken we tegenwoordig lijnzaad.”

Eerbeekse Oliemolen

De Eerbeekse Oliemolen is een van de vele parels in de Veluwezoom. Vrij onbekend, daarom des te leuker als je er met de fiets plotseling op stuit. VisitVeluwe heeft drie nieuwe fietsroutes in het leven geroepen, die langs de onontdekte plekken gaan. Hier en daar staan interactieve ‘belevingsobjecten’. Door ergens aan te draaien, krijg je een verhaal te zien. Zo steek ik bij de oliemolen meer op over het werkproces. Eerst worden de zaden onder de maalstenen geplet, daarna verwarmt de molenaar ze op de ‘vuister’ en als laatst gebeurt het persen.

Vrijwillige molenaars

De vrijwillige molenaars kun je in het weekend aan het werk zien (check van tevoren de openingstijden via de website van de Eerbeekse Oliemolen). “Ik werk hier nu ongeveer dertien jaar als olieslager,” zegt Bert. “Ik ben in Friesland opgeleid als windmolenaar. Bij een oliemolen is het proces heel anders, dus het duurt maanden voordat je alles onder de knie krijgt. Elke molen kent sowieso zijn eigen eigenaardigheden.” Bert draagt het immateriële erfgoed graag over aan nieuwe generaties.

Kasteel Rosendael

De route Ontdek de verhalen van de Veluwezoom (route 1) begon ik vanmorgen bij Kasteel Rosendael, een achttiende-eeuws kasteel in het dorp Rozendaal, omringd door een prachtig park. Lange tijd was dit een populaire logeerplek voor de rondtrekkende graven en hertogen van Gelre, die het slot rond 1300 stichtten. Het adellijke geslacht Torck liet het kasteel in de achttiende en negentiende eeuw flink verbouwen. Je kunt het kasteel en het park bezoeken, of een kop koffie drinken bij de Oranjerie.

Landgoederen rondom Arnhem

De Veluwezoom heeft volop landgoederen, buitenplaatsen en kastelen. Het heuvelachtige landschap trok door de eeuwen heen heel wat welgestelde families, die vaak uit stedelijke gebieden kwamen en hier hun landhuizen bouwden en fraaie parken aanlegden. Op de fiets kom ik rondom Arnhem heel wat mooie plekken tegen. Ten noordoosten van de stad liggen bijvoorbeeld Park Klarenbeek en Park Angerenstein. Het ene moment trap ik nog langs een drukke autoweg, daarna zit ik midden in het groen.

Park Angerenstein

Park Angerenstein behoort in de middeleeuwen nog tot de Sint-Salvatorabdij van Prüm. De eerste eigenaar is in 1487 Johan Coster, uit het Arnhemse geslacht Van Angeren, waarna het landgoed eeuwenlang van familie naar familie gaat. Na de Tweede Wereldoorlog dient het landhuis onder meer als meisjesinternaat en atelierruimte voor kunstenaars. Ik fiets langs vijvers, die gevoed worden door natuurlijke beken. Op het grasveld laten bewoners hun honden uit.

Paleis Bronbeek

Kilometerslang volg ik de Arnhemsestraatweg, door de dorpen Velp en Rheden, en daarna trap ik verder richting De Steeg. Aan de kant van de Veluwezoom staan imposante villa’s, niet zelden met Jeeps en sportauto’s voor de deur. Het negentiende-eeuwse paleis Bronbeek is vandaag de dag een tehuis voor veteranen en een museum over de koloniale militaire geschiedenis van Nederlands-Indië. Verderop verkopen kinderen bij een kraampje voor hun huis zelfgemaakte limonade. Bij een pluktuin staan bloemen uitgestald. ‘Plukboeket, 5 euro.’

Landgoed Rhederoord

In het dorp De Steeg ga ik even van de route af, voor Landgoed Rhederoord. De voormalige eigenaar Jules baron Brantsen van Rhederoord ‘lapte alle verwachtingen die zijn omgeving van hem als oudste zoon en erfgenaam koesterde aan zijn (rij)laars,’ lees ik op het belevingsobject. Ik draai aan het wiel en lees wat de baron zoal deed. Hij organiseerde vanaf 1902 circusvoorstellingen, in De Steeg, en later in Frankrijk. Nog leuker: hij fietste op zijn 24ste van Parijs naar Roubaix. Goed dat hij zo eigenwijs was! Ook zat hij tijdens WOI in het verzet.

Kasteel Middachten

Wat een rijkdom hier. Ik zit nog maar net op het (fiets)zadel, als ik alweer langs een imposant optrekje fiets. Vlak bij de IJssel ligt, verborgen achter een paar huizen, Landgoed Middachten. Ik sla links het straatje De Oversteeg in en trap ineens over een statige laan, omringd door bomen. Verderop is een doorkijkje naar de tuinen en het schitterende kasteel. De kasteeltuinen zijn van 1 juni tot en met 30 september open. Dan kun je ook een drankje doen bij de oranjerie.

Dorp Ellecom

Even tikt de route de IJssel aan. Door de uitwaarden fiets ik naar het snoezige dorp Ellecom, waar een stalletje staat met zelfgemaakte pruimenjam en appelmoes. Ellecom is een van de oudste dorpen van de Veluwe. Over land of via de rivier arriveerden hier in de oudheid jagers en nomaden, die op zoek waren naar voedselrijke gronden. Van 1350 tot 1950 waren de eigenaren van Middachten de beschermheer of -vrouwe.

Carolinaberg

De route schiet het bos in. Hof te Dieren was in de zeventiende en achttiende eeuw een van de voornaamste bezittingen van de koninklijke familie. Koning-stadhouder Willem III maakte van het huis rond 1680 een jachtslot voor diners, feesten en jachtpartijen, dat vorsten uit heel Europa trok. Ik stap even af bij de Carolinaberg, een heuvel van zo’n 50 meter hoog, met een houten bankje rondom een rode beuk. Vanaf de top lopen dertien lanen in alle richtingen naar beneden. Een geliefde pauzeplek!

Apeldoorns Kanaal

De route komt uit op een jaagpad langs het Apeldoorns Kanaal. Dit kanaal was lange tijd belangrijk voor de aanvoer van grondstoffen voor papierfabrieken en bouwmaterialen. Nu kun je hier heerlijk fietsen. Al is het aardig druk, met e-bikers, mountainbikers en racefietsers, die allemaal hun plekje willen opeisen. Ik verlaat het kanaal bij Eerbeek, voor een bezoek aan de Eerbeekse Oliemolen en een heerlijke lunch bij het naastgelegen Grand Café De Korenmolen.

Kerstens Molentje

Terug in het bos zie ik ineens een jong hertje op het midden van de weg staan. Als hij me ziet aankomen, sjokt hij op zijn gemakje weg. Iets verderop wijst een klein bord de weg naar het Kerstens Molentje. Over een bospad wandel ik (maar fietsen mag ook) naar een kleine waterval, waar vroeger een papiermolen stond, in 1717 gesticht door de toenmalige eigenaar van het Huis te Eerbeek. Net als bij de oliemolen werd hier dankbaar gebruikt gemaakt van de kracht van het water.

Kerstens Molentje op landgoed de Molenbeek

Veluwezoom

Langs Landgoed Grootmoeshul fiets ik naar Nationaal Park Veluwezoom, met zijn schitterende bossen en heidevelden. Het is behoorlijk heuvelachtig. Op de kaart zie ik de heuveltoppen staan, die hier allemaal ‘bergen’ heten: Grijze Berg 58m, Imbosberg 86m, Kluizenaarsberg 98m. Met mijn e-bike ga ik fluitend omhoog, maar mijn Ierse fietsmaatje moet op zijn ‘gewone’ fiets nog aardig trappen. “Is dit echt Nederland?” vraagt hij grappend.

Heidevelden

Het loopt al tegen etenstijd aan. Mooi! De fietspaden hebben we helemaal voor onszelf. Overdag kan het best druk zijn in de Veluwezoom, maar rond 18 uur komt de rust. Ik hoor getik op de bomen en zie een groene specht wegschieten. Stiekem hoop ik op een paar everzwijnen, helaas is het daarvoor nog te vroeg. Staan er loofbomen, dan hoor ik de blaadjes ruizen in de wind. De laatste traktatie: de heidevelden, die prachtig in bloei staan.

Praktisch

Route: Ontdek de verhalen van de Veluwezoom (route 1)

Afstand: 48 km

Soort route: knooppunten

71 – 64 – 51 – 79 – 72 – 77 – 12 – 85 – 83 – 60 – 99 – 10 – 02 – 61 – 98 – 21 – 94 – 89 – 57 – 88 – 63 – 96 – 16 – 68 – 17 – 67 – 71

Het stuk van KP77 naar KP83 gaat langs fraaie huizen, maar je fietst hier wel naast een drukke weg. Liever meer rust? Je kunt ook langs de rivier (KP77-78-80-85-83) of door het groen (KP77-21-69-53-25-63-83).

Meer informatie: VisitVeluwe

Drie routes

Er zijn drie routes van ‘Ontdek de verhalen van de Veluwezoom’. Ik fietste ook route 3, langs Landgoed Duno, Tuin de Lage Oorsprong, Kasteel Doorwerth en de Warnsbornse Heide.

Slaapplek: Buitenplaats Beekhuizen

Buitenplaats Beekhuizen bevindt zich midden in het bos: luxe, maar toch ook back tot basics. Landschapsarchitect Buro Harro toverde een verwaarloosd kampeerterrein om tot een fraaie autoluwe plek, waar de Pods, Logdetenten en Forest Cabins mooi opgaan in de natuur. Er zijn veel inheemse bomen aangeplant. De eigenaars werken hard aan het verder verduurzamen van de buitenplaats, dat sinds juni 2024 officieel ambassadeur van Natuurmonumenten is.

Restaurant WOODZ

’s Avonds is er bewust weinig verlichting, om de dieren niet af te schrikken. Bij de receptie krijgen we een lamp waarmee we over het terrein kunnen wandelen, van onze Forest Cabin naar restaurant WOODZ. Tussen de bomen genieten we op het terras, met een zacht schapendekentje op de houten bank, van onze vega burgers. De kok gebruikt zoveel mogelijk streekproducten. Later val ik als een blok in slaap.